Een slim warmtebuffervat (PCM-buffervat) maken

Eenvoudige uitleg en rekenvoorbeeld

voor een doe‑het‑zelf pcm-buffervat die de inkomende ventilatielucht koelt of verwarmt.

Een WTW pcm-buffervat haalt warmte uit de ventilatielucht of geeft die warmte af zodat temperatuurschommelingen worden afgevlakt van het ventilatiesysteem. Een pcm-buffervat is te maken met bepaalde zouten, parafinne en andere materialen die bijvoorbeeld bij 18°C, 32°C, 50°C warmte kunnen opslaan en heten ook wel PCM materialen.
Een PCM heeft bij een bepaalde temperatuur veel energie nodig om van vaste stof naar vloeistof te veranderen (dit heet fase-overgang: net als ijs smelten). En andersom waarbij dan komt de energie vrij komt (stollen, net als water bevriezen).
Een pcm-buffervat opwarmen kan met een warmtepomp of warmtepanelen. Echter dat wordt hier niet nader toegelicht omdat dit dan ook aan legionella eisen moet voldoen en zo mogelijk keuring nodig heeft. De pcm-buffervat op deze website gaat uit van warmteopslag bij 18°C waarbij geen legionella gevaar bestaat en de aanname dat een goedwerkende WTW geen warmte van meer dan 25°C de woning in blaast.

Waarom zou je dit willen?

• Comfort: minder koude hal of tocht in de winter en minder hete pieken in de zomer.
• Energie: je vlakt met de binnen- en buitentemperatuur de dag af (koude nachten, warme middagen).
• Eenvoud: goedkoop (zelf) te bouwen.
• Geen zeldzame materialen: natriumsulfaat en keukenzout zijn ruim beschikbaar en betaalbaar.

Hoe werkt een WTW pcm-buffervat?

1. Een radiateur hangt vóór het toevoerrooster waar de WTW de woning inblaast.
2. Deze is aangesloten op een pcm-buffervat (bijv. op basis van natriumsulfaat) die warmte opslaat of afgeeft, afhankelijk van het temperatuurverschil tussen de WTW lucht en de pcm-buffervat.
3. Een dunne buis door de pcm-buffervat of de pcm-buffervat in een bak met water, slangen en een klein pompje zorgen ervoor dat water circuleert van de pcm-buffervat naar de radiateur.
4. Een temperatuurmeting of schakelklok regelen dat op juiste momenten en niet onnodig de pomp aan en uit staat.
   Temperatuurgestuurd voorbeeld: op warme zomerdagen de woning koelen met de pcm-buffervat als de WTW meer dan 22°C inblaast om de woning te koelen. Niet lager dan 22°C om condensvorming te voorkomen. En anders om de woning te verwarmen als de WTW lucht de woning inblaast kouder dan 15°C. Niet hoger dan 15°C om de nachtverlaging niet onnodig te beinvloeden. De pcm-buffervat afhankelijk van de zomer of andere maanden koelen of verwarmen als deze meer dan 1.5°C verschilt met de WTW en weer stopt als het verschil is gedaald tot 0°C.
   

Resultaat: de inkomende lucht krijgt een duwtje in de goede richting in elk seizoen en voelt constanter aan.

meer warmte-opslag oplossingen en berekeningen

Wat heb je nodig?

• Radiateur of lucht/water-convector vóór de WTW-inblaas.
• Kleine circulatiepomp en slangen (gesloten circuit).
• PCM-buffervat-reservoir (goed geïsoleerd).
• Vulmiddel: natriumsulfaat (Glauberzout), eventueel met wat keukenzout om het werkgebied af te stemmen.
• Basisregeling alternatieven, universele AC/DC adapter 9V/24V 2000 mA op 18 V zetten en:
  - altijd aan, geeft onnodige elektriciteitsverliezen
  - met een schakelklok: zomer batterij koelen 23u..9u, woning koelen 12u..19u. Winter: batterij opwarmen 12u..19u, woning opwarmen 23u..9u
  - met een PLC zoals (bijvoorbeeld Siemens Logo 8) en 3 temperatuur sensoren, temperatuurverschil minimaal 1.5°C tussen WTW lucht en pcm-buffervat.
  - opwarmen tot 22°C tijdens de goedkoopste uren op de dag met een ventilatiewarmtepomp
  - opwarmen/koelen tot 22°C tijdens de warmste/koudste uren buiten met een extra radiateur buiten

Hoeveel capaciteit is handig?

Richtgetal voor een doorsnee woning:

Gegeven: ventilatie V = 50 m³/uur; dichtheid lucht ρ ≈ 1,2 kg/m³; soortelijke warmte lucht c ≈ 1 kJ/kg·K; ΔT = 8 K (10→18 °C).

Warmte per uur: Q = V × ρ × c × ΔT ≈ 50 × 1,2 × 1 × 8 = 480 kJ ≈ 0,133 kWh.

Per dag: 0,133 × 24 ≈ 3,2 kWh.

Opslag in natriumsulfaat: ≈ 0,08 kWh/kg ⇒ nodig ≈ 3,2 / 0,08 ≈ 40 kg.

In de winter kun je de pcm-buffervat vooraf (elektrisch of via restwarmte) bijladen: bijvoorbeeld 1–3 kWh per dag, afhankelijk van de kou.

Achtergrond

Wanneer heb je er het meest aan?

• Zomer: tempert hete middagpieken met koel geladen batterij (nachtkoeling).
• Lente en herfst: warmte van overdag naar de avond en nacht verplaatsen waardoor de verwarming minder aan staat.
• Winter: voorverwarmen tegen koude ochtenden; eventueel bijladen met 1–3 kWh/dag.

Faseovergang & waarom dit zo goed werkt

Water heeft veel energie nodig om te bevriezen bij 0 °C: ongeveer 333 kJ/kg (latente warmte). Dat is circa 80× zoveel als water 1 °C opwarmen (4,186 kJ/kg). Sommige zouten, zoals natriumsulfaat, hebben een vergelijkbaar faseovergang-effect maar dan bij 32 °C. Of lager door toevoeging van 17% keukenzout (zonder jodium enz.) is faseovergang bij 18 °C mogelijk.

Bij een faseovergang wordt dus veel warmte opgeslagen of afgegeven zonder dat de temperatuur veel verandert. Dat is handiger dan water naar een veel hogere temperatuur te verwarmen. Bijvoorbeeld omdat
- warmtepompen de hogere temperatuur niet halen
- warmtepompen bij hogere temperaturen veel minder efficient werken
- hogere temperaturen veel meer energieverlies geven
- hogere temperaturen meer isolatie en ruimte vraagt

Faseovergang & 'supercooling' vermijden met een nuclatiemiddel

Als de faseovergang niet precies begint bij de beoogde temperatuur maar enkele of vele graden lager heet supercooling.
Bijvoorbeeld bij 28 C in plaats van 32 C. Hierbij start de kristalisatie niet waarbij de warmte vrij kan komen maar daalt de temperatuur zonder dat de warmte vrijkomt. Om supercooling te voorkomen of verminderen kan een zogeheten nuclatiemiddel toegevoegd worden. Zoals 4% (zo soms op internet is te lezen) tot 8% (uit eigen ervaring) borax.

Faseovergang & 'dikkingsmiddel' vermijdt inklinken van het zout tot een harde niet werkende laag (klontering, ontmenging of sedimentatie)

Het relatief zware zout kan onderin inklinken tot een harde laag en niet meer werken. Om dat te voorkomen kan een dikkingsmiddel gebruikt worden voor goede verspreiding van het zout en water. Zoals met zo'n 1% polyacrylaat.

Faseovergang & uitzetting als er meer water is gebruikt dan nodig voor de pcm zelf

Een pcm zoals natriumsulfaat zal ongeacht de faseovergang nagenoeg hetzelfde volume nodig hebben. Ook met keukenzout (NaCl), indien in de juiste verhouding gebruikt, omdat een geconcentreerde zoutoplossing (brine) niet veel meer ruimte nodig heeft. Bij het mengen zal dit duidelijk merkbaar zijn..
Wordt meer water toegevoegd dan is wel meer ruimte nodig, tot wel 150 of 200% dan hoeveel is toegevoegd omdat een lichtere zoutoplossing een lagere dichtheid heeft (rond 1 kg per liter in plaats van 1.468 kg per liter). Bij 10% extra water kan de uitzetting vanwege zoutoplossingen inclusief watertoevoeging 15% tot 20% zijn.

Veiligheid & aandachtspunten

• Werk veilig met borax, polyacrylaat en natriumsulfaat
  ** bescherm ademhaling
  ** geen inname
  ** geen contact
• Gebruik geschikte materialen (corrosiebestendig) zoals PVC buizen.
• Controleer jaarlijks op lekkage.
• Warm de pcm-buffervat niet verder op dan 22 of 23 C om legionella bestemming van het circulerend water te voorkomen.
• Houd rekening met de maximale vloerbelasting, voor woningen bijvoorbeeld maximaal 200 kg per m2.

WTW 18 C pcm-buffervat maken

Gewenst PCM gewicht Na2SO4 + water + NaCl + borax (kg): PCM smelttemperatuur (°C, 18–32): Gewenste polyacrylaatpercentage (%): Gewenste boraxpercentage tov Na2SO4 anhydraat gewicht (%): Hergebruik mengsel Na2SO4 - borax - water hoeveelheid 40°C (kg): Percentage Na2SO4.10H2O in mengsel bij 40°C (%): Percentage borax in mengsel bij 40°C (%):

Benodigde buitenbuis

Buiten diameter buitenbuis (mm): Wanddikte buitenbuis (mm): Vulpercentage buitenbuis (%): Gewenste extra water tbv polyacrylaat en borax (%): Aantal buitenbuizen: Aantal binnenbuizen per buitenbuis; even getal = aansluitingen aan een zijde:
Bereken componenten

Binnenbuis & Pomp

Buiten diameter binnenbuis (mm): Wanddikte binnenbuis (mm): Lambda buis (W/m.K, pvc = 0.16): Rc isolatie 4 cm dik (W/m2.K, steenwol = 1.05): Pompvolume (L/uur): Vloeistofdichtheid (kg/m³, water = 998): Viscositeit (mPa·s, water = 1.0):

Oplosbaarheid

Temp (°C)	Na₂SO₄ (g / 100 g water)	Borax (Na₂B₄O₇·10H₂O) (g / 100 g water)	NaCl (g / 100 g water)	CaCl2.6H2O (g / 100g water)
5	7.00	2.15	35.69	62.5
10	9.10	2.30	35.72	64.7
15	14.30	2.40	35.80	74.5
20	19.50	2.50	35.89	100
25	30.15	3.25	35.99	114
30	40.80	4.00	36.09	128
35	44.80	5.00	36.23
40	48.80	6.00	36.37	132
45	46.82	8.00	36.53
50	44.84	10.00	36.69	137
55	45.07	12.50	36.86
60	45.30	15.00	37.04	142

Voorinstellingen aanpassen:
6 kWh: 6 buizen ø 125 mm elk 91 cm, 3 binnenbuizen
6 kWh: 6 buizen ø 110 mm elk 111 cm, 2 binnenbuizen
0.75 kWh: 1 buis ø 125 mm 87 cm, 2 binnenbuizen
0.8 kWh: 1 buis ø 125 mm 95 cm, 2 binnenbuizen
0.9 kWh: 1 buis ø 125 mm 95 cm, 2 binnenbuizen
6 x 0.8 kWh: 1 buis ø 125 mm 95 cm, 2 binnenbuizen
300 gr PCM org.
10 liter jerrycan

Kosten

Montage voorbeeld PVC buizen (3 binnenbuizen per buitenbuis)

1. Zaag de 125 mm haaks op berekende buislengte minus 2 x 7 cm voor de lijmmof af.
2. Maak een scheve kant aan de koppen van de buis
3. Zaag de 16 mm pijp op buislengte plus zo'n 10 cm extra af, en twee stukken met een buislengte - 5 cm
4. Boor de 40/16 verlopen op naar 17 mm
5. Gebruik in de volgende stappen alleen en vooral genoeg PVC gellijm
6. Lijm 40/16 verlopen aan een zijde de 16 mm buis, de andere zijde nog niet
7. Lijm de verlopen van 125/40 in de lijmmoffen
8. Lijm 16 mm buis met 40/16 verloop in een van de 2 lijmmoffen met 125/40 verloop, vervolgens de 2 kortere stukken met 4 knieen opdat de binnenbuis meer contact maakt met minder goed warmtegeleidende natriumsulfaat, de andere verloop 40/16 nog niet
9. Lijm een extra verloop 125/40 in een lijmmof, deze dient dadelij/k als bok
10. Weeg de buis
.. uit laten harden, circa 2 uur ...
11. Zet de bok met 125mm opening op de grond, dus met de 40 mm opening aan de bovenzijde
12. Plaats een 125/40 verloop met 40/16 verloop en 16 mm buis op de bok
13. vul de buis voor 85%
14. Controleer op lekkage
15. Lijm een lijmmof met 125/40 verloop op de buis
16. Lijm een 40/16 verloop op de 16 mm buis en in de 125/40 verloop
.. uit laten harden, circa 2 uur ...
17. Weeg de buis en til de buis van de bok en leg deze op een vlakke tafel of vloer
18. Controleer op lekkage
19. Rol de buis langzaam en sneller zo'n 20 keer rond opdat de pcm beter verdeeld
20. Verf de buis rondom in met rubber seal en wikkel textielband bij de overgangen
21. Verplaats de buis zonder scheef te houden naar een plek om het klaar te leggen voor inbouw
22. Natriumsulfaat heeft een lage warmtegeleiding in vergelijking tot PVC en metaal. Zorg ervoor dat de 16 mm buis linksboven of rechtsboven boven het midden zit waar meestal vloeistof zit.
23. Laat de buis goed maar langzaam afkoelen, minimaal 5 C onder onder de PCM temperatuur zodat de kristallen vormen, om bezinksel te voorkomen.

Montage volgorde 125 PVC buizen met beide 16 mm aansluitingen aan een zijde. Een 125 mm eindkap aan de andere zijde

1. Lijm in de 125 mm buis een PVC lijmmof 125mm en verloop 125/110 mm.
2. Monteer twee 16 mm knieen om een lange 16 mm U vorm buis te maken. 16 mm buis is namelijk niet te buigen met straal van 4 a 5 cm.
   Opmerking: natriumsulfaat heeft een lage warmtegeleiding in vergelijking tot PVC en metaal. Zorg ervoor dat de 16 mm buizen links en rechts zitten waar eerder of langer vloeistof in plaats van vaste natriumsulfaat zit, niet boven en onder.
   
3. Plaats maar lijm nog niet een dubbele verloopring 110 x 40/40 mm
4. Plaats de buis rechtop met U buis op een stuk karton
5. Boor de 16 mm gaten op naar 16.5 mm of 17 mm vanwege dat de buizen 16.2 mm zijn. Gebruik dan PVC gellijm vanwege de ruimere afmeting.
6. Lijm de twee verloopstukken PVC lijmverbinding 40x16 mm. Controleer de lijmverbinding van de 16 mm buis naar de 40/16 verloop aan beide zijden.
7. Lijm de dubbele verloopring 110 x 40/40 mm in de verloop 125/110.
8. Doe een lektest na minimaal 2 uur
9. Vul de buis aan de zijde waar de eindkap komt, zet daarvoor de gemonteerde buis op een kap met 2 gaten zonder dat de binnenbuizen iets raken.
10. Lijm de eindkap op de buis
11. Weeg de buis en leg deze op een vlakke tafel of vloer
12. Controleer op lekkage
13. Rol de buis langzaam en sneller zo'n 20 keer rond zodat de pcm beter verdeeld
14. Verf de buis rondom in met rubber seal en wikkel textielband bij de overgangen
15. Verplaats de buis zonder scheef te houden naar een plek om het klaar te leggen voor inbouw. Zorg er voor de 16 mm buizen links en rechts liggen, niet onder en boven.
16. Laat de buis goed maar langzaam afkoelen, minimaal 5 C onder onder de PCM temperatuur zodat de kristallen vormen, om bezinksel te voorkomen.

Calciumchloride warmtebattterij 30 C

Test loopt nog wat de optimale mix-verhoudingen zijn.
Gewenste hoeveelheid PCM CaCl2 anhydraat + water + KCl + SrCl2.6H2O (liter): Gewenste natriumpolyacrylaat (0.5% .. 2%): Gewenste KCl percentage tov CaCl2.6H2O gewicht (0% .. 5%): Gewenste strontiumchloride (SrCl2) percentage tov CaCl2.6H2O gewicht (0.25% .. 2%):

Mix samenvatting

Let op: het mengen van water met CaCl2 wordt zo 100 C heet en heter. Doceer het mengsel om de container/vat/jerrycan niet te laten smelten en veilig te werken! Altijd CaCl2 en KCl gedoceerd in water oplossen. Niet andersom: giet geen water op CaCl2 of KCl!


Bereken componenten

Opmerkingen

KCl is bedoeld voor temperatuurverlaging: maximaal 2.5 C .
Nuclatiemiddel SrCl2 is vrij duur.

Natriumsulfaat warmtebattterij 32 C

Gewenste hoeveelheid PCM Na2SO4 + water + borax (liter): Gewenste polyacrylaat percentage tov Na2SO4 anhydraat gewicht (%): Gewenste borax percentage tov Na2SO4 anhydraat gewicht (%):

Mix samenvatting

Bereken componenten

Opmerkingen

Natriumacetaat warmtebattterij 58 C

Gewenste hoeveelheid PCM C2H3NaO2 + water + borax (liter): Gewenste polyacrylaat percentage tov C2H3NaO2 anhydraat gewicht (%): Gewenste oppervlakte geruwd RVS gaas per liter PCM als nuclator (cm2):

Mix samenvatting:

-- test loopt nog of dit de goede verhoudingen zijn --

Bereken componenten

Opmerkingen

Veiligheid: categorie	CaCl₂·6H₂O calciumchloride	Na₂SO₄·10H₂O natriumsulfaat	NaOAc·3H₂O natriumacetaat
Exothermie bij oplossen	Hoog – sterk exotherm	Laag/neutraal	Laag – licht endotherm
Corrosiviteit	Hoog – agressief voor Al/staal	Matig	Laag–matig
Irritatie/toxiciteit	Irriterend huid/ogen	Weinig toxisch	Laag
Milieu-impact	Hoge zoutbelasting	Zoutbelasting, minder toxisch	Biologisch afbreekbaar
Brandbaarheid	Niet brandbaar	Niet brandbaar	Niet brandbaar
Supercooling	Beperkt (additieven)	Hoog – faseproblemen	Hoog – nucleator nodig
Volume-uitzetting	Matig	Hoog	Matig
Langdurige stabiliteit	Matig – additieven nodig	Variabel	Goed met nucleatiebeheer
Aanbevolen containers	HDPE, PP, RVS-316	HDPE, PP, RVS	HDPE, PP, RVS
PBM	Handschoenen, bril, masker	Handschoenen, bril	Handschoenen, bril
Smeltpunt & Latente warmte	29–30 °C, ~190 kJ/kg	32–34 °C, ~250 kJ/kg	58 °C, ~260 kJ/kg

Veiligheidswenken — additieven gebruikt bij PCM-formuleringen

Additief	Belangrijkste gevaren	PBM's (aanbevolen)	Opslag & hantering	Eerste hulp / noodmaatregel	Milieu & lozing
Natriumpolyacrylaat (Na-PAA) (superabsorberend polymeer)	- Kan veel water binden en zwellen (let op in gesloten ruimtes). - Poeder kan stof geven → irritatie ogen/luchtwegen. - In hoge ion-sterkte (Ca²⁺) kan gel destabiliseren / neerslaan. Veilig gebruik: vaak in PCM’s 0,1 – 1% als verdikker/stabilisator. Polymeer is inert, niet toxisch, en niet oplosbaar; het zwelt alleen in water. Kritisch: bij > 5% kan het gel te dik worden en bij droging stof vormen dat irritatie geeft. Geen officiële toxiciteitsdrempel → veiligheid vooral procesmatig (stof vermijden).	- Veiligheidsbril - Stofdichte maskers (FFP2) bij werken met poeder - Nitril handschoenen	- Droog, koele opslag in goed gesloten verpakking. - Vermijd stofvorming; gebruik afzuiging/werk in afgeschermde bak. - Houd uit de buurt van sterke Ca²⁺ oplossingen indien je zwelvermogen wilt behouden.	- Bij contact ogen: spoel minstens 10–15 min met water en zoek medische hulp bij aanhoudende irritatie. - Bij inademing: frisse lucht; medische hulp als ademhaling moeilijk is. - Bij inslikken: water drinken; medisch advies.	- Kleine hoeveelheden verdunnen met veel water en volgens lokale regels lozen. - Grote hoeveelheden als chemisch afval afvoeren (polymeergel kan water binden en moeilijk verwerken zijn).
Borax (natriumtetraboraat) (borax decahydraat / technisch)	- Irriterend voor ogen en huid; bij langdurige blootstelling mogelijke reproductietoxiciteit (afhankelijk van concentratie en regelgeving). - Oraal toxisch bij grote hoeveelheden. Veilig gebruik: onder 0,1% in mengsels → valt meestal buiten etiketteringsplicht. Grens: boven 4–5% wordt het mengsel vaak als gevaarlijk geclassificeerd en etiketteringsplichtig. Risico komt vooral bij herhaald/chronisch contact of inslikken; als PCM-additief (<2–3%) is blootstelling klein, maar in regelgeving moet je altijd opletten.	- Veiligheidsbril - Handschoenen (nitril / chemical resistant) - Bij stofvorming: FFP2 masker	- Koel, droog en luchtdicht opslaan; kinderveilig verpakken. - Voorkom onnodige blootstelling; gebruik afzuiging bij stoven mengen.	- Huidcontact: met veel water wassen; bij irritatie arts raadplegen. - Oogcontact: overvloedig spoelen (15 min) en medisch advies. - Inslikken: geen braken opwekken; medisch advies onmiddellijk.	- Borax is belastend voor watermilieu; lozing vermijden. - Afval als chemisch afval inleveren volgens lokale regelingen.
SrCl2 (strontiumchloride) -	- Ernstig oogletsel en irriterend voor de huid. - Irritatie van de luchtwegen. - Irritatie in het spijsverteringskanaal bij inname. Veilig gebruik: geen grenswaarde. Grens: - Risico bij contact of inslikken; als PCM-additief (<3%) is blootstelling klein.	- Veiligheidsbril - Handschoenen (nitril / chemical resistant) - Zorg voor ventilatie bij de omgang met de stof en voorkom dat stof opwaait	- Koel, droog en luchtdicht opslaan; kinderveilig verpakken. - Voorkom onnodige blootstelling; gebruik afzuiging bij stoven mengen.	- Huidcontact: met veel water wassen; bij irritatie arts raadplegen. - Oogcontact: overvloedig spoelen (15 min) en medisch advies. - Inslikken: medisch advies.	- Is belastend voor watermilieu en kan door planten en dieren opgenomen worden; lozing vermijden. - Afval als chemisch afval inleveren volgens lokale regelingen.
KCl (kaliumchloride)	- Laag acute toxiciteit, maar hoge concentraties verhogen zoutbelasting en zijn schadelijk voor aquatisch leven. - Poeder kan irritatie veroorzaken. Veilig gebruik: tot enkele procenten (1–10%) in PCM’s geen probleem; vergelijkbaar met voedingszout. Kritisch: pas bij > 20–30% in waterige oplossingen → risico’s voor milieu (hoge zoutlast, aquatische toxiciteit). Biologisch inert, maar in hoge concentraties osmotisch schadelijk voor organismen. Voor de mens: geen classificatie als gevaarlijk, wel irritatie bij hoge blootstelling.	- Veiligheidsbril - Handschoenen bij veelvuldig contact - FFP2 bij stofvorming	- Droog en afgesloten bewaren; beschermen tegen vocht. - Houd uit de buurt van voedingsmiddelen en kinderen.	- Oogcontact: spoelen met water, medisch advies bij aanhoudende irritatie. - Inslikken: veel water drinken; medisch advies bij symptomen.	- Vermijd lozing in oppervlaktewater; bij hoge concentraties zeer schadelijk. - Kleine hoeveelheden in riool vaak toegestaan, check lokale regels.
Xanthaangom (polysacharide verdikker)	- Over het algemeen laag risico; stof irritatie voor ogen/ademhalingswegen. - Biologisch afbreekbaar; in zoutomgeving stabiel. Veilig gebruik: tot 1–3% standaard in levensmiddelen (E415). Kritisch: geen echte toxicologische grens; in oplossingen > 5% kan de viscositeit zo hoog worden dat verwerken moeilijk wordt (praktisch risico, geen gezondheidsrisico). Waarom: biologisch afbreekbaar, niet toxisch, alleen stof-inhalatie kan irritatie geven.	- Veiligheidsbril bij poedergebruik - Handschoenen (optioneel) - FFP2 bij stofvorming	- Droog bewaren in goed afgesloten verpakking; levensmiddelkwaliteit verkrijgbaar. - Bij mengen langzaam toevoegen om klontering te voorkomen (voorkom poederwolken).	- Oogcontact: spoelen met water. - Inademing: frisse lucht; medisch advies indien klachten. - Inslikken: normaal niet schadelijk in kleine hoeveelheden.	- Biologisch afbreekbaar; kleine lozingen meestal acceptabel, maar houd rekening met zuurstofverbruik in oppervlaktewater. - Grote hoeveelheden via afvalverwerking afvoeren.

Overzicht: additieven vs. PCM’s (functie / stabiliteit / risico)

Additief \ PCM	Na₂SO₄·10H₂O	CaCl₂·6H₂O	Natriumacetaat·3H₂O
Xanthaangom	⚠Verdikt, maar gevoelig voor zouten → instabiel bij veel cycli.	❌Reactie met Ca²⁺, kan gelvorming veroorzaken.	⚠Kan stabiliseren, maar degradeert bij herhaalde verhitting.
Borax (Na₂B₄O₇·10H₂O)	✅Traditionele nucleator, vermindert supercooling.	❌Kan nucleatie helpen, maar risico op boratenreacties (boorzuur); alleen zeer lage dosering toegestaan waardoor het niet toepasbaar is.	⚠Niet gangbaar voor SAT, effect onzeker.
Strontiumcholride (SrCl2)	⚠-	✅Veel genoemd als nucleatiemiddel	⚠-
KCl	⚠Verlaagt smeltpunt, beperkt effect op nucleatie.	⚠Verlaagt smeltpunt, kan licht nucleatie bevorderen.	⚠Weinig effect bij SAT.
NaCl	✅Veel gebruikt in Glauberzoutmengsels, verlaagt smeltpunt tot ~18 °C.	⚠Verlaagt smeltpunt, geen sterke nucleator.	⚠Kan smeltpunt iets beïnvloeden, beperkt relevant.
Natriumpolyacrylaat (Na-PAA)	⚠Kan fase-scheiding beperken, beperkt bewijs.	✅Goede verdikker/stabilisator, beter dan xanthaangom.	✅Geschikt verdikker/stabilisator in SAT, combineer met nucleator.
RVS 316	✅Inert, kan nucleatie bevorderen (gaas/plaat).	✅Geschikt als permanente nucleator; corrosiebestendig.	✅Sterk aanbevolen als nucleator voor SAT, bewezen effectief.

Voorbeeld mengverhouding PCM CaCl₂·6H₂O met additieven

Component	Functie	Aanbevolen percentage (wt%)	Effect bij te weinig	Effect bij te veel
CaCl₂·6H₂O (hoofdmassa)	Hoofd-PCM	~92–95%	Te lage capaciteit	Onstabiel zonder additieven
KCl	Smeltpuntverlaging (max. 2.5 C), lichte nucleatiehulp	2–5%	Geen smeltpuntverlaging, kans op supercooling groter	Hydratestabiliteit verslechtert → fase-scheiding
SrCl2	Nucleator	2–3%	Kristallisatie start niet → vloeibaar bij kamertemp.	?
Borax (Na₂B₄O₇·10H₂O)	Nucleator	1–3%	Kristallisatie start niet → vloeibaar bij kamertemp.	Risico chemische interactie, troebeling, lagere cyclusstabiliteit
Verdikker xanthaangom	Fase-stabilisatie	0.5–1.5%	Fase-segregatie na meerdere cycli	Te hoge viscositeit, warmtegeleiding daalt
Verdikker natriumpolyacrylaat	Fase-stabilisatie	0.5–1.5%	Fase-segregatie na meerdere cycli	Te hoge viscositeit, warmtegeleiding daalt

Overzicht: ΔH (kJ·mol⁻¹), exotherm / endotherm gedrag voor CaCl₂, Na₂SO₄ en NaC₂H₃O₂

Stof	Proces	Reactievergelijking (schematisch)	ΔH (kJ·mol⁻¹)	Type	Waarneming / uitleg
CaCl2	Oplossen (anhydraat)	CaCl2 (s) → Ca2+(aq) + 2 Cl−(aq)	≈ −81	Exotherm	Lost op met warmteontwikkeling → voelt warm
CaCl2·6H2O	Oplossen (hexahydraat)	CaCl2·6H2O (s) → Ca2+(aq) + 2 Cl−(aq) + 6 H2O (l)	≈ +19	Endotherm	Kristal bevat al water → koelt licht af bij oplossen
CaCl2	Hydratatie (vorming hydraat)	CaCl2 (s) + 6 H2O (l) → CaCl2·6H2O (s)	≈ −97	Exotherm	Wateropname tot kristal → warmt sterk op
Na2SO4	Oplossen (anhydraat)	Na2SO4 (s) → 2 Na+(aq) + SO42−(aq)	≈ +1	Zwak endotherm	Nauwelijks temperatuurverandering
Na2SO4·10H2O	Oplossen (decahydraat)	Na2SO4·10H2O (s) → 2 Na+(aq) + SO42−(aq) + 10 H2O (l)	≈ +78 – +80	Sterk endotherm	Koelt duidelijk af (absorbeert warmte)
Na2SO4	Hydratatie (vorming decahydraat)	Na2SO4 (s) + 10 H2O (l) → Na2SO4·10H2O (s)	≈ −82	Exotherm	Kristalvorming uit oplossing → warmt op
NaC2H3O2	Oplossen (trihydraat)	NaC2H3O2·3H2O (s) → Na+(aq) + CH3COO−(aq) + 3 H2O (l)	≈ +19 – +20	Endotherm	Koelt bij oplossen
NaC2H3O2·3H2O	Kristallisatie uit oplossing	Na+(aq) + CH3COO−(aq) + 3 H2O (l) → NaC2H3O2·3H2O (s)	≈ −36 – −40	Exotherm	Wordt heet (gebruik in handwarmers)
NaC2H3O2·3H2O	Latente warmte van smelten / stollen	(vaste ↔ vloeibare fase van het hydraat)	≈ +20 – +39 (smelten)	Endotherm (smelten) / Exotherm (stollen)	Smelten neemt warmte op; stollen geeft die warmte vrij